پروانه چوبخوار پسته

پروانه چوبخوار پسته / Kermania pistaciella Amsel 

پروانه چوبخوار پسته / Kermania pistaciella Amsel یکی از آفات مهم پسته ایران است که در اکثر مناطق پسته خیز کشور وجود دارد. این حشره از راسته بال پولکداران (Lipidoptera) ، خانواده(Oinophilidae ) , و زیر نظر خانواده (Hieroxestinae) می باشد. تقی زاده و جعفری پور ، 1344،(2001 Mehranejad این آفت برای اولین بار در سال 1344 از رفسنجان گزارش و در سال 1964 توسط Amsel به عنوان جنس و گونه جدید برای دنیا شناسایی و توصیف گردید. (تقی زاده و جعفری پور 1344) پروانه چوبخوار پسته تا قبل از سال 1350 خسارت زیادی در باغ های پسته ایران نداشته است. کاربرد بی رویه مواد شیمیایی (حشره کش ها) در باغ های پسته بخصوص از اواخر زمستان تا اوایل بهار در طول سال های 1350تا 1360 باعث از بین رفتن دشمنان طبیعی این آفت شد. 

در حال حاضر بعنوان یکی از آفات درجه اول پسته کشور مطرح است و در کلیه مناطق پستهکاری ایران گسترش دارد ). پروانه چوبخوار پسته بیشتر به چوب خسارت وارد میکند. لاروهای این آفت پس از خروج از تخم 1389(بصیرت، بیدرنگ به داخل چوب نفوذ کرده و خسارت خود را آغاز میکنند. در اثر ایجاد کانال لاروی، رشد شاخه کاهش یافته و بر ) بیان کردند که از 1351). رجبی و سیدالاسلامی (1344 میزان محصول سال آینده اثر میگذارد (تقی زاده و جعفری پور، میان عوامل زیادی که در فعالیت حشرات چوبخوار تاثیرگذارند دو عامل حرارت و رطوبت از همه مهمتر است. 

پراکنش، شیوه و شدت خسارت پروانه چوبخوار پسته

پروانه چوبخوار تقریبا در تمامی نقاط پستهخیز کشور خسارت اقتصادی وارد میکند. خسارت ناشی از این حشره به دو شیوه، یکی روی خوشه میوهها و دیگری روی شاخه میباشد. در مورد خوشهها پس از اینکه تخمها تفریخ شدند، لاروها وارد خوشه شده و به شکل کمانه در داخل آن یک دور میزنند؛ و همبستگی آوندی میوههای بالای قسمت آلوده از خوشه اصلی را دگرگون و در نتیجه سبب خشکیدن میوههای نارس میشوند.

پس از آن لارو وارد چوب خوشه می شود(شکل 1-1 ). این نوع خسارت چوبخوار پسته نسبتا زیاد است. به طوریکه 200 و حداکثر 320 تن محصول را در سال 1343 در استان کرمان از بین برده است . پس از اینکه تخم ها تفریخ شدند لارو ها بی درنگ خود را به مرکز آوند های چوبی رسانده ، تغذیه و ایجاد کانال لاروی را آغاز می کنند وجود این کانال ها در داخل چوب های جوان، مغز شاخه را فاسد کرده و سبب ایستایی رشد شاخه های جوان و خشک شدن آن ها می شود .(شکل 1-2)

    شکل 1-1 نحوه خسارت لارو پروانه چوبخوار پسته روی خوشه 

ریخت شناسی 

تخم
تخم تخم قایقی شکل به رنگ زرد کرم میباشد. روی سطح تخم یکسری خطوط برجسته موازی قرار دارد که احتمالا در پایداری تخم نقش دارند بررسی های عباس زاده نشان داد که متوسط درازای 30 عدد تخم مرغ 0/4+0/025 میلی متر و متوسط پهنای آنها در پهن ترین قسمت تخم 02/0+2/0 میلی متر است. 

  شکل 1-3 تخم پروانه چوبخوار پسته 

لارو

لاروها در زمان خروج از تخم خیلی ریز و سفید رنگ میباشد، در سنین بعدی نیز به رنگ سفید باقی میماند و تنها  )4-1 آروارهها و قطعات اسکلریته پیرامون مخرج آنها قهوهای رنگ میشود. این لاروها تا سن سوم بدون پا هستند. (شکل 1-4)

                 شکل 1-4 لارو سن اول پروانه چوبخوار پسته 

در سنین چهارم رنگ بدن لارو خاکستری مایل به سیاه شده و سه جفت پای سینهای و پنج جفت پای شکمی پدیدار میشود 1 (شکل  -پاهای کاذب لارو از نوع 5). است یعنی کروشهها در یک ردیف بوده و نیمدایره است (عباس زاده، uniordinal 13 ). درازای بدن لارو در سن چهارم به 1377 -میلیمتر میرسد. نخستین بند سینه پهنترین قسمت بدن لارو میباشد.

و در طرفین این بند دو لکه تیره قرار گرفته که به وسیله نوار باریکی به هم پیوسته میشوند (جعفری ندوشن، نگرش به تفاوت شکل لاروی در سنین مختلف، دگردیسی این آفت را از نوع دگردیسی اغراقی دانست. به نظر میرسد دلیل این نوع دگردیسی این باشد که در سنین اول تا سوم، لاروها در داخل چوب تغذیه میکنند و نیازی به پا ندارند ولی در سنین آخر (سن چهارم) چون لاروها باید از شاخه خارج شده و محل مناسبی برای شفیره شدن پیدا کنند، نیاز به پا پیدا کرده و لذا پاهای لارو پدیدار میشوند. لاروهای این آفت بیشترین زمان زندگی خود را در مرحله سوم لاروی سپری میکنند و با مشاهده به قانون دایار (Savopoulou and  Tzanakakis .1990) مشاهده می شود که برای این افت چهار سن لاروری وجود دارد.

        شکل 1-5 لارو کامل (سن چهارم) پروانه چوبخوار پسته در حال خارج شدن و حرکت روی شاخه 

شفیره

پیله ها کشیده و حدود 5/6 میلی متر درازا دارند. (شکل 1-6)پهنای پیله ها در طرفین سر شفیره زیاد و تدریجا به طرف انتهای بدن کمتر می شود. بین شفیره داخل پیله و پوست درخت لایه نازکی از تارهای ابریشمی وجود دارد . ارتفاع پیله در بلند ترین نقطه 1/8 میلی متر و در انتهای بدن که کمترین ارتفاع را دارد 1 میلی متر است. 

      شکل 1-6 پیله ی هرمی شکل (قایقی شکل) پروانه چوبخوار پسته روی شاخه  

شفیره زرد رنگ و در قسمت جلو بدن شفیره زایده منقارمانندی قرار دارد که در سوراخ کردن پیلهها و خروج از آن نقش دارد در انتهای شکم شفیره شش عدد زایده خار مانند وجود دارد این خارها سبب آسانی در بیرون آمدن حشرات کامل میشود. (تقی زاده و جعفری پور 1344)

 شکل 1-7 الف )اغاز خروج شفیره پروانه چوبخوار پسته از پیله ب) خروچ کامل شفیره از پیله، ج) حشره کامل در حال خارج شدن از پوسته شفیرگی ،د) پوسته شفیرگی پروانه چوبخوار پسته 

حشره کامل  

پهنای حشرات کامل نر و متده با بال های باز 11-13 میلی متر است.رنگ بالهای جلو خاکستری تیره، یک لکه زرد بزرگ سه گوش در میانه بال که قاعده آن به سوی قاعده بال و نوک آن به سوی نوک بال است و یک لکه کوچکتر در نوک بال دارند. بالهای عقبی زرد روشن، دارای یک لکه زرد درشت در قاعده و در محل پیوستگی بال به بدن، و یک لکه زرد کوچکتر در کناره میباشند. راس بالها درای فلسهای تیره چشمکمانندی میباشد. بالهای عقبی ). سر حشره دارای 1384) (سمیع و همکاران، 8-1 خنجری شکل بوده و دارای ریشکهایی در کناره بال میباشند (شکل فلسهای کاملا خوابیده است و پالپها کوتاه آویزان، زرد و فلس دار بوده و مفصل آخر آنها کمی بلندتر از مفصل دوم ). شاخکها نخی شکل و هر یک در بند قاعدهای دارای فلسهای انبوه و متراکم 1344 میباشد (تقی زاده و جعفری پور، به نام سرپوش چشم هستند. در حالت عادی سرپوشهای چشم روی چشمها را میپوشانند. فلسهای سر کشیده و کاملا خوابیده میباشند. شکم در حشرات ماده حجیم و زرد رنگ بوده و در حالیکه در حشرات نر، باریک و خاک ستری رنگ است. 

         شکل 1-8 حشره کامل پروانه چوبخوار پسته 

 زیست شناسی و رفتار  

این آفت زمستان را بصورت لارو سن آخر (چهارم) درون شاخههای آلوده یک یا دو ساله سپری میکند. لاروهای سن آخر با ایجاد سوراخ از درون این شاخهها خارج شده و پس از چند ساعتی حرکت، در محل مناسب به شفیره تبدیل متر است. بیشتر لاروها 2 میشوند. بیشترین فاصله پیموده شده بوسیله لارو برای پیدا کردن مکان مناسب شفیره شدن برای شفیره شدن بخش زیرین شاخهها را انتخاب میکنند. در مواردی لاروهای سن آخر خود را روی زمین انداخته و زیر کلوخهها به مرحله شفیرگی میروند. لاروها پیش از شفیره شدن پیله هرمی شکلی پیرامون خود ایجاد میکنند. پس از سپری شدن دوره شفیرگی، حشرات کامل پدیدار میشوند و پوسته شفیرگی چسبیده به پیله باقی میماند.

        شکل 1-9 محل تشکیل شفیره پروانه چوبخوار روی سرشاخه

در حدود 30-25 روز بعد حشرات کامل ظاهر می شوند . حشرات کامل نر و ماده پس از جفت گیری تخم های خود را به طور انفرادی در راس شاخه ی جوان همان سال در محل اتصال دمبرگ به شاخه یا روی محور خوشه پسته می گذارند. 

یک هفته بعد از پیک خروج حشرات کامل پیک تخمریزی اتفاق میافتد بررسیهای عباس (Abbaszadeh et al., 2006). 10 در یک دوره 2/20تا 10/2 نشان داد که طول دوره رشد و نمو جنینی این آفت برای شرایط اصفهان از (1377) زاده روزه سپری میشود. دانستن این دوره از زندگی این آفت در تعیین زمان مناسب مبارزه و نیز موفقیت در برنامههای مبارزه، ) لاروها پس از تفریخ تخم بیدرنگ وارد مغز خوشه یا بافت چوبی 1377 مهم است. بر پایه پژوهشهای عباس زاده ( نمیشوند بلکه ابتدا به گونه مارپیچی در پوست محور اصلی، در حد خارجی آوندهای آبکش خوشه حرکت کرده و سپس به مغز محور اصلی خوشه وارد میشود و درون ساقه اصلی خوشه کانال لاروی ایجاد میشود. شاید دلیل این رفتار لارو نرم بودن بافت محور فرعی خوشه و نیز سرعت بالای شیره پرورده در آوندهای محور اصلی است.
چون با نفوذ لارو به مرکز خوشه آوند آبکش پاره شده و لارو نابود میشود. لاروهایی که به داخل خوشه نفوذ کردهاند ابتدا به سوی نوک خوشه حرکت کرده و پس از رسیدن به نوک خوشه مسیر خود را به سوی پایین کج میکنند. به سبب حرکات رفت و برگشتی لاروها در داخل خوشه کانالهای زیادی ایجاد میشود که همدیگر را قطع میکنند لاروها پس از مدتی در خرداد ماه از قاعده خوشه وارد شاخه میشوند. در مورد تخمهایی که روی شاخه گذاشته میشوند، لاروها پس از خروج از تخم بیدرنگ به مغز شاخه نفوذ کرده و حرکات رفت و برگشتی لارو به داخل شاخه مانند رفتار آن درون خوشه است. کانال لاروی که در بافت چوبی شاخه و خوشه ایجاد میشود انباشته از فضولات و ذرات چوبی میشود . (شکل 1-10)

     شکل 1-10 ایجاد کانال لاروی پروانه چوبخوار پسته و نحوه تغذیه لارو درون سرشاخه 

با نفوذ لارو به درون خوشه پسته تغذیه لارو تا سن آخر به صورت پنهان ادامه مییابد (تقی زاده و جعفری پور، ) در پژوهش خود 1377). این آفت یک نسل در سال داشته و تنها میزبان آن پسته است. عباس زاده (1377عباس زاده، در شرایط اصفهان بیولوژی پروانه چوبخوار را بدین گونه بیان کرده است: 

1. آغاز خروج لارو های کامل زمستان گذران در میانه اسفند و اوج آن در ابتدای فروردین و درازای این زمان 32 روز می باشد. 

2. لارو ها 5 روز پس از تنیدن پیله در دمای معمولی به شفیره تبدیل می شوند. 

3. آغاز پدیدار شدن حشرات کامل پایان فروردین و اوج آن در ایتای اردیبهشت می باشد. 

4. نخستین تخم گذاری در ابتدای اردیبهشت و اوج ان در میانه اردیبهشت می باشد. 

5. نفوذ نخستین لارو سن یک به داخل بافت خوشه و شاخه در میانه اردیبهشت می باشد. 

6. تبدیل لارو های سن یک به سن دو در پایان خرداد 

7. تغذیه لاروی سن دوم تا ابتدای تیر 

8. دوره لارو سن سه از پایان تیر تا ابتدای آذرماه می باشد. 

9. تبدیل تمامی لارو های سن سوم به سن چهارم در میانه آذر ماه می باشد. 

غلامعلیزاده و همکاران در پژوهشی سه رقم اکبری ، اوحدی،کله قوچی را در آلودگی و توزیع فضایی شبپره چوبخوار پسته در رفسنجان مورد بررسی قرار دادند. آنها بیان میکنند که رقم پسته یکی از عوامل مؤثر در تراکم  روی ارقام ذکر شده انجام شد. واحد نمونهبرداری ده سرشاخه از هر 1388جمعیت آفت است. این بررسی در اردیبهشت درخت بود که روی آنها تعداد سوراخ خروجی لارو آفت تعیین شد. نتایج آنها نشان داد که بین آلودگی در ارقام مختلف  ،1/16±0/03 اختلاف معنیدار وجود داشت. میانگین آلودگی در هر سرشاخه روی رقم اکبری، اوحدی و کله قوچی به ترتیب  . به دست آمد 0/30±0/01  و 0/38±0/01 ) بیان میکند آلودگی به آفت پروانه چوبخوار پسته در رقمهای، ایتالیایی ریز، شستی و کریمآبادی کمتر و 1389بصیرت ( در رقمهای لک سیریزی، خنجری دامغان و هراتی بیشتر است. نتایج بررسیهای انجام شده در این زمینه نشان میدهد که حساسیت ارقام مختلف نسبت به آفت پروانه چوبخوار متفاوت است. بنابراین توجه به نوع رقم پسته لازمه انتخاب روش مناسب و موثر در مبارزه با آفت پروانه چوبخوار است. نتایج حاصل از مقایسه آلودگی خوشهها به آفت پروانه چوبخوار در ارقام مختلف، طی چهار سال پیاپی در سه ایستگاه تحقیقاتی نشان میدهد اختلاف قابل توجهی بین آلودگی ارقام مختلف پسته به این آفت وجود دارد. یکی از دلایل این تفاوت، ارتباط بین زمان گلدهی پسته و آلودگی محصول به این آفت است. با توجه به اینکه در بسیاری از ارقام اوج ظهور حشرات کامل پروانه چوبخوار، از زمان گردهافشانی تا زمان تشکیل دانه اتفاق میافتد، این زمان میتواند مبنایی برای زمان مبارزه با آفت باشد. نتایج بررسی خوشهها به این آفت در ارقام تجاری پسته (اوحدی، کلهقوچی، احمدآقایی و اکبری، اختلاف مشخصی را نشان نمیدهد. بدین معنی که حساسیت و یا مقاومت چشمگیری در این چهار رقم تجاری نسبت به آفت پروانه چوبخوار وجود ندارد. با این حال در سالهای مختلف اجرای پروژه، اختلاف آلودگیهایی به آفت پروانه چوبخوار پسته بین ارقام تجاری دیده شده که به نظر میرسد ناشی از همزمانی ظهور خوشههای میزبان با ظهور حشرات کامل آفت باشد.