اثر رطوبت در پیشرفت بیماری های گیاهی

رطوبت، مانند دما در شروع و پیشرفت بیماری های گیاهی عفونی از جهات مختلف مرتبط با هم موثر است. رطوبت ممکن است به صورت باران یا آب آبیاری درختان یا اطراف ریشه ها و همچنین به صورت رطوبت هوا و شبنم باشد. رطوبت جهت تندش هاگ های قارچ و رخنه به میزبان توسط لوله تندس بسیار ضروری است.

رطوبت همچنین برای فعال سازی بیمارگرهای باکتریایی، قارچی و نماتودی، قبل از آلودگی گیاه ضروری است. رطوبت به صورت ترشحات باران و آب جاری نقش مهمی در انتشار وگسترش بسیاری از این بیمارگرها بر روی یک گیاه یا ازگیاهی به گیاه دیگر دارد. بالاخره رطوبت باعث آبدار شدن گیاهان میزبان و حساس شدن آنها به برخی از بیمارگرها شده و موجب تشدید بیماری می گردد.

 وجود بسیاری از بیماری ها در منطقه خاصی مرتبط با میزان و پراکندگی باران در طول سال است. بنابراین، بادزدگی (سوختگی) سیب زمینی، لکه سیاه سیب، سفیدک کرکی مو و سوختگی باکتریایی (آتشک) در تمامی نقاطی دیده می شود یا شدید است که دارای بارندگی بوده ویا رطوبت آن در طول فصل رشد بالا باشد.  

در حقیقت در تمام این بیماری ها یا بیماری های دیگر رطوبت نه تنها عامل تعیین کننده ی شدت بیماری است، بلکه تعیین می کند که آیا بیماری در فصل به خصوصی ظاهر خواهد شد یا خیر. در بیماری های قارچی رطوبت در بقا و مخصوصا در تندش اسپور، که نیاز به وجود لایه نازکی از رطوبت در رهاسازی هاگ ها از هاگ برها نقش دارد، مانند لکه سیاه سیب که رهایی هاگ ها فقط در حضور رطوبت است. تعداد چرخه ی آلودگی فصلی در بسیاری از بیماری های قارچی رابطه ای نزدیک با تعداد بارندگی ها در فصل (مخصوصا بارندگی هایی که به مدت طولانی باعث استقرار آلودگی جدید می شود) دارد. بنابراین، به طور مثال در بیماری لکه سیاه سیب، خیس شدن مداوم برگ ها، میوه و غیره حداقل به مدت 9 ساعت برای ایجاد آلودگی در شرایط دمای بهینه ی بیمارگر (18تا 23 درجه) لازم است. در دماهای پایین تر یا بالاتر، حداقل دوره خیس شدن طولانی تر مثلا 14 ساعت در 10درجه و 28 ساعت در6 درجه است. چنین شرایطی برای شروع و توسعه ی آلودگی در بسیاری از آلودگی در بسیاری از بیماری ها لازم است. اگر طول دوره خیسی کمتر از حد کمینه ی لازم برای دمای مخصوص باشد، بیمارگر در استقرار در میزبان و تولید بیماری با شکست رو به رو می شود.

بسیاری از قارچ های بیمارگر برای رهاسازی هاگ، نیاز به رطوبت آزاد بر روی گیاه و یا رطوبت نسبی بالا در هوا دارند. اغلب بیمارگرها پس از گرفتن مواد غذایی و آب از گیاه نسبت به رطوبت هوا مستقل می شوند. برخی از بیمارگرها مانند عامل بادزدگی سیب زمینی و سفیدک های کرکی نیاز به رطوبت بالا یا آب آزاد در طول دوره ی رشد گیاهان دارند. در این بیماری ها گرچه هاگ ها با دوره کوتاه خیس شدن برگ ها آزاد می گردند، رشد و هاگزایی بیمارگر و بروز نشانه ها به مجرد گرم و خشک شدن هوا متوقف می شود. کلیه این فعالیت ها در صورتی از سر گرفته می شود که مجددا باران ببارد یا هوا به حالت مرطوب برگردد.

گرچه غالب بیمارگرهای قارچی و باکتریایی قسمت هوایی گیاه نیاز به لایه ای از آب جهت الودگی دارند، اما هاگ های قارچ مولد سفیدک پودری اگر تنها میزان رطوبت بالایی در اطراف درخت باشد، قادر به تندش، رخنه و آلودگی هستند. در سفیدک های پودری، تندش هاگ ها و تولید عفونت اگر آب آزاد وجود داشته باشد، کمتر از زمان نبود آب آزاد است. در برخی از آنها آلودگی شدید موقعی صورت می گیرد که میزان رطوبت نسبی پایین (50 تا 70 درصد) است. در این بیماری ها میزان بیماری با خیس شدن هوا به جای افزایش کاهش یافته همان طوری که سفیدک پودری در مناطقی از دنیا که خشک تر است، عمومیت بیشتری دارد، اهمیت نسبی سفیدک های پودری با افزایش بارندگی کاهش می یابد. در مناطق دارای باران زیاد و مداوم، سایر بیماری ها بیشتر شایع هستند.

در بسیاری از بیماری ها که اندام های زیر زمینی گیاهان مانند ریشه ها، غده ها و گیاهچه های جوان را آلوده می سازند، مثل از پا افتادگی گیاهچه ها و پوسیدگی های بذر با Pythium ، شدت بیماری متناسب است با میزان رطوبت خاک به طوری که در شرایط نزدیک به نقطه اشباع حداکثر است. اثر افزایش رطوبت در ظاهر عمدتا بر روی بیمارگر است که تکثیر و حرکت آن ( زئوسپور در مورد Pythium) در شرایط مرطوب خاک بهتر انجام می گیرد. افزایش رطوبت همچنین ممکن است باعث کاهش دفاع گیاه به علت کم شدن اکسیژن در خاک های اشباع و کاهش دمای خاک شود. بسیاری از بیمارگر های دیگر خاک مانند Phytophthora، Rhizoctonia، Sclerotinia و sclerotium)، برخی از باکتری ها ( مانندErwinia و Psuedomonas) و غالب نماتود ها شدیدترین نشانه را روی گیاهان در شرایطی ایجاد می کنند که خاک کاملا مرطوب ولی غیرغرقابی است. تعدادی از قارچ های دیگر مانند Fusarium solani، عامل پوسیدگی خشک ریشه ی لوبیا، Fusarium عامل سوختگی های گیاهچه و Macrophomina phaseoli عامل پوسیدگی زغالی سورگوم و پوسیدگی ریشه ی پنبه به خوبی در شرایط خشک رشد می کنند. ظاهرا این خصوصیات آنها را قادر می سازد که در گیاهان مبتلا به تنش کم آبی در خاک های خشک بیماری شدید تری ایجادکنند.

پژمردگی آوندی بر اثر قارچ Verticullium و بیماری های شانکر درختان جنگلی و گیاهچه ها که توسط قارچ ها تولید می شوند، در شرایط تنش آبی بیشتر صدمه می بینند. همین طور Streptomyces scabies مولد بیماری جرب معمولی سیب زمینی در خاک هایی که پس از خیس شدن خشک می شوند، شدید تر می شود.

غالب بیماری های باکتریایی و همچنین خیلی از بیماری های قارچی بافت های جوان و نازک در رطوبت فراوان و رطوبت نسبی زیاد، پیشرفت بیشتری دارند. بیمارگر های باکتریایی و هاگ های قارچ ها معمولا در قطرات آب که از پخش باران به وجود می آید، در آب باران که از سطح بافت های آلوده به بافت های سالم حرکت می کند یا آب آزاد در خاک، انتقال می یابند. باکتری ها از طریق منافذ طبیعی یا زخم در گیاه رخنه می کنند و در صورت جمعیت بالا، گیاه را به شدت بیمار می سازند. پس از اینکه باکتری ها وارد بافت گیاه شدند، سرعت تکثیر و فعالیتشان در شرایط مرطوب موجب صدمات بیشتری به بافت ها می گردد. در نتیجه، تعداد بیشتری باکتری به سطح گیاه تراوش کرده و در صورت تداوم هوای بارانی، موجب آلودگی های بیشتر میگردد.